Cây Me Tây – Me Keo – Cây Còng – Muồng Hoa Tím – Saman – Rain Tree

DANH PHÁP KHOA HỌC VÀ PHÂN LOẠI CÂY ME TÂY – ME KEO – CÒNG -MUỒNG HOA TÍM

Tên khoa học: Samanea saman (Jacq.) Merr.

Tên khoa học đồng nghĩa khác: Inga saman, Acacia propinqua, Calliandra saman, Pithecellobium saman, Mimosa saman (Jacq.), Inga cinerea, Abrus saman, Albizia saman

Tên khoa học của loài này đã được tranh luận và sửa đổi nhiều lần kể từ năm 1974. Dựa trên các đặc điểm của hạt giống và hoa, nhà thực vật học Ivan C. Nielsen đã đặt tên loài Samanea theo từ đồng nghĩa với chi Albizia, được định nghĩa rộng rãi vào năm 1981 (Nielsen, 1981). Barnwise và Grimes (1996) đã tranh luận về việc sử dụng lại danh pháp Samanea như một đơn vị phân loại riêng biệt dựa trên các đặc điểm hình thái khác biệt như mô hình sinh trưởng và các giai đoạn phát triển của chồi và hoa. Các tổ chức phân loại thực vật trên thế giới cũng sử dụng danh pháp Albizia saman cho cây Me Tây như tên được sử dụng trong các tài liệu phân loại thực vật như: ILDIS World Database of Legumes (ver. 10.01), Kew Gardens (Vascular Plant Families and Genera), Royal Horticultual Society UK, Food and Agriculture Organization (United Nations), World Agroforestry Centre, Fairchild Tropical Botanic Garden (Florida, USA)….

Tên gọi “Samanea” và biểu tượng của loài “saman” bắt nguồn từ ngôn ngữ của tên gọi này tiếng trong tiếng Tây Ban Nha của loài cây ở miền bắc Venezuela, “Zaman” (mang ý nghĩa ám chỉ “loại cây giống như Mimosa”).

Họ: Fabaceae/Leguminosae (Đậu)

Tên gọi khác: Cây Còng, Me Keo, Muồng Hoa Tím, Saman, Rain Tree, East Indian Walnut, Pukul Lima, Cow Tamarind, Monkey-pod, Hujan-Hujan.

Phân bố: Cây Me Tây có Có nguồn gốc bản địa từ các khu rừng khô và thảo nguyên của vùng Nhiệt đới châu Mỹ. Được mang đến và trồng phổ biến như một loại cây cảnh ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á và Hawaii. Cây thường đặc biệt sinh phát triển tốt trong các khu rừng mưa nguyên sinh, đồng cỏ thảo nguyên, đồng cỏ Savan hay rừng cây bụi thấp. Hiện nay cây Me Tây phân bố nhiều ở các quốc gia như: Mexico, Costa Rica, El Salvado, Nicaragua, Panama, Venezuela, Colombia, Brazil, Australia, Việt Nam, Trung Quốc…

ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CÂY ME TÂY – CÂY CÒNG – ME KEO -MUỒNG HOA TÍM

Thân cây Me Tây thuộc nhóm cây đại mộc, có màu nâu sẫm, có xu hướng trở nên nứt nẻ và bong tróc thành những vệt hoặc mảng dài khi cây trưởng thành. Cây Me Tây có kích thước trung bình, thường cao tới 30m khi trồng trong đô thị, đặc biệt có thể đạt tới 60m khi trồng trong môi trường tự nhiên bản địa. Tán cây có hình dáng như chiếc ô đối xứng, trải rộng về các hướng (chiều rông tối đa ghi nhận được là khoảng 80m đối với cây đã trưởng thành trong không gian mở), cây phân nhánh ở độ cao tương đối thấp tính từ gốc cây.

Lá Cây Me Tây thuộc nhóm lá kép lông chim 2 lần với từ 3 đến 9 cặp lá thứ diệp mọc xen kẽ nhau về 2 hướng, tam điệp có lông ở mặt dưới lá, với các lá nhỏ không đối xứng, hơi cong ở rìa ngoài, có lông li ti và tương đối mịn ở mặt dưới. Phiến lá hình trái xoan, gần như tròn. Gân lá sáng và phân hóa dạng hình mạng. Diện tích lá dao động khoảng 2.25cm2 – 20.25 cm2. Chỉ số che bóng (LAI) khoảng 2.5. Đặc biệt lá Me Tây thường gấp lại vào khi trời tối và trong những ngày trời mưa. Me Tây là cây thường xanh, và có thể rụng lá một phần trong điều kiện sống tự nhiên khô hạn.

Hoa Me Tây lưỡng tính, hoa nhỏ tập trung thành cụm hoa có đầu lưa thưa màu trắng hồng, cuống chung dài, cuống hoa ngắn, một hoa giữa có cọng, vành dính. Hoa có cánh tràng màu trắng hồng mềm mại, làm nền cho nhiều nhị màu hồng, dài, nhỏ li ti vươn ra bên ngoài. Hoa có cụm bột phấn dày đặc với khoảng 20 nhị màu hồng bên trên và màu trắng bên dưới, hơi thơm, thu hút côn trùng, đặc biệt là ong. Me Tây có thể ra hoa quanh năm.

Quả Cây Me Tây thuộc dạng quả nang đơn, khô nẻ, thuôn dài, hơi dẹt, tương đối thẳng, chứa các hạt và thịt quả màu nâu, hơi chua bên trong. Giữa các hạt có các vách dày ngăn cách giữa các hạt. Khi chín quả chuyển thành thành màu đen. Quả khô sẽ nứt tách thành các đoạn dọc theo chiều dài quả. Bên trong chứa khoảng 10 đến 15 hạt màu nâu đen trộn lẫn trong một lớp thịt kết dính, màu sẫm và có mùi thơm. Hạt sẽ được phân tán tự nhiên bởi các loài động vật như chim và động vật có vú khác.

Rễ Me Tây nằm dưới mặt đất bao gồm 2 loại: rễ cọc và rễ chùm. Thích hợp với loại đất hữu cơ tự nhiên và vùng đồng bằng ngập nước theo mùa.

KỸ THUẬT CHĂM SÓC VÀ NHÂN GIỐNG CÂY ME TÂY – ME KEO – CÒNG – MUỒNG HOA TÍM

Me Tây là loại cây khỏe mạnh, tuy nhiên cũng cần lưu ý một số vấn đề sau để cây được chăm sóc tốt hơn:

Tốc độ sinh trưởng: Cây có tốc độ sinh trưởng ở mức trung bình.

Điều kiện ánh sáng: Nắng toàn phần.

Điều kiện nước tưới: Cây có chế độ nước tưới vừa phải.

Điều kiện thổ nhưỡng: Cây thích hợp với các loại đất trồng từ màu mỡ đến khô cằn. Me Tây là loại cây khỏe mạnh, sinh trưởng được trong điều kiện ngập úng, có khả năng chịu được loại đất chua có độ pH đến 4,6.

Cắt tỉa: Cần cắt tỉa theo định kỳ 3-6 tháng/ lần để duy trì hình dáng cây mong muốn và hạn chế việc gãy đổ. Cây Me Tây trồng với khoảng cách gần nhau sẽ có đặc tính sinh trưởng ít nhánh hơn và thân sẽ phát triển chiều cao nhanh hơn, dựa vào điều này người ta thường áp dụng cho mục đích trồng lấy gỗ. Hoa và quả khi rụng có thể gây ảnh hưởng mỹ quan nên cần được thu dọn và xử lí.

Dinh dưỡng: Bón phân mỗi tháng một lần với các loại phân bón hữu cơ là tốt nhất cho cây, tuy nhiên cần lưu ý liều lượng vừa đủ, tránh bón quá nhiều làm cây bị suy yếu và hư tổn bộ rễ. Bạn có thể bón phân với liều lượng ít nhưng chia thành bón nhiều đợt. Có thể sử dụng xen kẽ các loại phân hữu cơ và phân vô cơ để đạt hiệu quả hơn.

Sâu bệnh hại: Me Tây là loại cây có tương đối ít sâu bệnh hại, cây thường bị chết hoặc rụng lá do sự tấn công của tổ hợp nấm Phomopsis được hình thành và phát triển bởi những đợt khô hạn kéo dài. Vì vậy nên thường xuyên tỉa lại những nhánh đã chết để tránh lây lan cho những bộ phận khỏe mạnh khác và bón phân hữu cơ cho cây.

Nhân giống: Cây Me Tây thường được nhân giống bằng cách cắt cây con từ gốc, chiết cành và bằng hạt (khâu đầu vào xử lý bằng cách ngâm hạt trong nước nóng trong 3 phút, sau đó là ngâm 24 giờ bằng nước lạnh). Các đợt ươm hạt giống kế tiếp có thể thay đổi quy trình xử lí, tùy thuộc theo kinh nghiệm ươm hạt và điều kiện khí hậu tại địa phương.

Trong quá trình gieo hạt (hạt từ một số cây mẹ), người ta nhận thấy có khoảng 80% -100% cây con sẽ ở dạng lá xanh bình thường, 0% -20% sẽ là dạng lá ngả sang màu vàng, 0% -10% sẽ là dạng lá nhỏ hơn màu xanh (với kích thước các cặp lá bằng một nửa so dạng lá màu xanh của cây bình thường), trong khi 0% -5% còn lại có thể bao gồm một vài biến thể đột biến đặc biệt hơn với các cặp lá được xếp với khoảng cách gần hơn trên cành so với bình thường và do đó khi lá vừa mọc có xu hướng gấp ngược lên trên. Thu nhặt hạt rụng tự nhiên từ cây (hạt có tỷ lệ nảy mầm cao khi quả chín tự nhiên rơi từ cây mẹ). Hạt sẽ nứt và nảy mầm trong 3-5 ngày, cây con có thể để ươm trong 3-5 tháng trước khi trồng ra ngoài tự nhiên. Cây con dễ cắt tỉa và cấy ghép.

CÔNG NĂNG TRONG CẢNH QUAN CỦA CÂY ME TÂY – ME KEO – CÂY CÒNG – MUỒNG HOA TÍM

Me Tây là loài có lợi thế như có hoa đẹp, có hương thơm nhẹ, cây có tán to, bóng mát lớn, khả năng thích nghi với khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, sinh trưởng được trong vùng đất ngập nước nên thường được sử dụng trong trang trí cảnh quan ở các vườn tự nhiên, dùng làm cây bóng mát, hoặc được chọn làm cây trồng ven đường trong các đô thị.

CÔNG DỤNG KHÁC CỦA ME TÂY TRONG ĐỜI SỐNG

Bên cạnh công năng làm trang trí cảnh quan sân vườn, các bộ phận khác của Me Tây còn được sử dụng như một loại dược liệu, thức ăn hoặc gia vị trong đời sống với các công dụng sau:

Quả Me Tây có thể được dùng làm thức ăn ở một số quốc gia, phần thịt quả có vị ngọt có mùi tương tự cam thảo thường được ăn sống hoặc chế biến thành đồ uống có vị chua giống như chanh và me. Vỏ quá chứa nhiều dinh dưỡng được dùng làm thức ăn cho chăn nuôi. Vỏ quả được sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất ra nhiên liệu sinh học, hoặc được gia công tạo hình thành những quả bóng, khi được phơi khô tự nhiên dưới ánh nắng mặt trời sẽ cho ra những quả bóng cricket-ball rất cứng, được sử dụng làm đồ chơi cho trẻ em ở miền Nam Ấn Độ.

Ở Thái Lan, quả cây Me Tây được sử dụng làm nguyên liệu chính làm thức ăn cho Laccifer lacca (Một loại côn trùng Lac), sau khi được những loài côn trùng Lac tiêu thụ, chúng sẽ phủ lên các nhánh cây nhỏ những lớp nhựa cây thô có sắc tố đỏ và khá giòn. Sau khi thu hoạch và tiếp tục chế biến thành shellac (một loại nhựa cây có giá trị thương mại). Loại nhựa cây này còn được sử dụng thay thế như một loại kẹo cao su ở Ả rập.

Vỏ cây Me Tây hoặc thuốc sắc từ rễ Me Tây được sử dụng trong phòng tắm xông hơi để điều trị ung thư dạ dày.

Lá tươi và vỏ cây Me Tây bên trong uống như trà để điều trị tiêu chảy. Chiết xuất từ lá Me Tây được nghiên cứu là có tác dụng ức chế Mycobacterium tuberculosis – một loại vi khuẩn gây ra bệnh lao.

Hạt của cây Me Tây thường nhai để giảm đau họng. Hạt khô được gia công làm thành dây chuyền hoặc các mặt hàng thủ công khác.

Thân gỗ dùng trong xây dựng, nội thất và làm củi đốt. Cây Me Tây có chất lượng gỗ khá bền. Loại gỗ xẻ từ thân không biến đổi kích thước nhiều trong quá trình sấy, vì vậy gỗ Me Tây có thể được sử dụng ngay cả khi chưa qua quá trình xử lí. Gỗ Me Tây cũng là loại gỗ thường được sử dụng để chạm khắc (Nổi bật như: Các tưọng điêu khắc truyền thống Tikis của Hawaii), hàng thủ công, đồ nội thất, làm ván và đóng thuyền.

Phần thân cây Me Tây, Me Keo còn được sử dụng để làm bánh xe Oxcart (bánh xe bò) dùng cho việc vận chuyển ở Trung Mỹ. Gỗ Me Tây được sử dụng làm củi và than có chất lượng cao, và cũng thường được dùng để chế biến thành các sản phẩm từ giấy.

Văn hóa: Theo những câu chuyện được truyền lại, nhà lãnh đạo chính trị, tướng quân đội của Venezuela, Simón Bolívar (1783-1830), được biết đến với việc đã dẫn dắt 5 nước hàng đầu Mỹ Latinh (Venezuela, Colombia, Peru, Ecuador, Bolivia) giành được độc lập khỏi sự thống trị của chế độ quân chủ Tây Ban Nha, ông là người được cho là đã đóng quân toàn bộ đội quân giải phóng của ông gần Maracay (một thành phố trung tâm của Venezuela) dưới gốc cây Me Tây rất lớn, hiện nay được người dân địa phương gọi là “saman de guerra” – nghĩa là “saman của chiến tranh” trong tiếng Tây Ban Nha-Bồ Đào Nha. Ngoài ra còn có 35 cá thể Samanea saman được liệt kê là Cây di sản ở Singapore. Chúng được tìm thấy trên khắp các vùng khác nhau của Singapore.

Nông nghiệp: Cây Me Tây (Me Keo) được trồng trong các đồn điền, nông trại để cung cấp bóng mát cho cây trồng tầng thấp khác như cà phê, trà, ca cao, đậu khấu và vani. Cây cũng được trồng trong các đồng cỏ rộng lớn để cung cấp bóng mát cho các loài động vật chăn thả. Những phế phẩm từ việc cắt tỉa cây giàu Nitrogen được sử dụng làm phân xanh để cải tạo đất đai trên vùng canh tác nông nghiệp.

Thông tin trong trang web www.saigongreenery.com hay www.saigontree.com này đã được tổng hợp từ các nguồn đáng tin cậy, gồm các công trình tham khảo về cây thuốc. Nó không thay thế cho tư vấn y tế hoặc điều trị và Saigon Greenery không có ý định cung cấp bất kỳ lời khuyên y tế nào. Độc giả nên luôn luôn tham khảo ý kiến ​​bác sĩ của mình trước khi sử dụng hoặc tiêu thụ một loại cây cho mục đích y học.

Edit by Saigon Greenery.